“Hayır” kelimesinin kökenini incelediğimizde; Arapça χyr kökünden gelen χayr خير "1. en iyi, seçkin, 2. iyilik, iyi davranış" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Arapça χāra خار "(iyi olanı) seçti, tercih etti" fiilinin mastarıdır.
Zamanında bu sözcük olumsuz cevabı kibarca iletmek için dolaylı olarak kullanılmış ve böyle süregelmiştir. Eski Türkçede ise "yok" kelimesi hayır yerine kullanılırdı. Dilin doğal gelişmesi içinde yokta “yo” kelimesi türemiş. Bugün resmi olarak "hayır" ı kullanıyoruz; ama aslında resmen "yo" kullanılması gerekirdi.
Türk Dil Kurumu, edat (ha'yır) Arapça ḫayr olarak belirtmiş ve iki anlamı üzerinde durmuş;
Edat olarak "Yok, öyle değil, olmaz" anlamlarında onamama, inkâr bildiren bir söz, olumsuz cümlelerde anlamı pekiştiren bir söz demektir. İsim anlamında ise (ha'yır) Arapça ḫayr ; İyilik, karşılık beklenmeden yapılan yardım ,İyi, hayırlı, yararlı, faydalı anlamlarını taşır.
“Hayır” kelimesinin anlamına psikolojik ve sosyolojik açıdan baktığımızda ise durum biraz daha derinlere iniyor. Yeterince vaktimiz ve kaynağımız olmadığında, değerlerimizle düşüncelerimizle çelişen isteklerle karşılaştığımızda, kişisel ihtiyaç ve isteklerimizle çakışan durumlarda veya kendimizce reddetmek için sebeplerimizin olduğu durumlarda ’hayır’ kelimesini kullanıyoruz.
“Hayır” kelimesini kullanma becerimiz yok ise ya da bu kelimeyi kullanmak zor geliyorsa bazı sıkıntılarla karşılaşıyoruz. Hayır diyememek her şeyden önce kendimize olan saygımızı kaybettirebiliyor. Başkalarının bizi sömürmesine izin vererek, kendi kendimizi de sömürmüş oluyoruz. İstemediğimiz halde ’evet’ dersek, neticesinde hissedeceğimiz hisler; kızgınlık, kullanılmışlık hissi, utanç, mutsuzluk, düşük öz değer olarak özetlenebilir.
Peki neden "hayır" demekte bu kadar zorlanıyoruz? Çünkü, hayır diyemeyen insanların ihtiyaçları ve yapmalarının gerekli olduğunu düşündükleri şeylerle ilgili kafaları çok karışıktır. Bu tür insanlar için “Hayır” kötü, çirkin bir kelimedir. Eğer hayır derlerse diğer insanların onları sevmeyeceklerine, reddedeceklerine inanırlar.
Oysa çoğu zaman tersi geçerli olabilir. “Hayır” diyemeyenler saygı görmezler. Diğerleri bu kişilere önemsiz, değersiz davranırlar. İnsanlar kimi zaman “Hayır” kimi zaman da “Evet” cevabı aldıklarında “Hayır” ı saygıyla karşılar ve bu cevapları gerçek istekler olarak algılarlar.
“Hayır” diyebilmek kendimize duyduğumuz saygının net bir ifadesidir. Bunu yapabilmek kendi ihtiyaçlarımızı göz önüne alabildiğimizi gösterir. Etrafımızda durmaksızın talepler ve beklentiler uçuşuyor. Biz de bu uçuşmaların arasında kimi zaman bilincimizi doğru kullanamadan yanlış kararlar veriyoruz. Ya da pes edip ve belki de geçiştirmek için her şeye “tamam, evet” diyoruz. Halbuki “hayır” diyerek hem kendi enerjimizin, hem de yaptığımız işin sağlıklı olmasını sağlamış oluruz.
Size bol “Hayır” kelimeli ve “Hayırlı” günler diliyorum...
