Plasebo (plazibo diye okunuyor) etkisi, aslında herhangi bir etkin madde içermeyen bir ilacın telkine dayalı olarak iyileşme yönünde eğilim oluşturmasıdır. Yani hasta isterse kendi kendini iyileştirebilir. Hatta bu sadece ağız, burun yoluyla alınan, veya enjekte edilen ilaçlarla değil, aynı zamanda sözde ameliyatlarla da geçerliliği saptanmış bir etkidir. Fiziksel olarak tedaviye etkisi olmayan yöntemlerin, hastanın “bu işe yarayacak” diyerek kendini hazırlamasından veya etrafındakilerin de ilaca dair iyileştirici etkilerine yönelik övgüleri ile sağladıkları bir motivasyon desteğidir. Bir suya dahi “sen güzelsin”, ya da “sen çirkinsin” denildiğinde oluşan kristaller deneylerle tüm dünya kamuoyuna sunulmuş iken; pozitif düşüncelerin %75-80’i su olan insane üzerindeki benzer etkisi şaşırtıcı gelmemelidir belki de.
Yıllar evvel okuduğum bir yazıda geçen (ne yazıkkı internette alıntı yapabileceğim bir kaynak bulamadım.) bir hikayeyi aklımda kaldığı kadar paylaşmak isterim. Çok ciddi trafik kazası geçiren olayın kahramanı, olay mahalinde başına toplanan ve “ah, vah vah… yaşamaz, durumu çok ciddi” yorumları yapan insanlara “gidin başımdan, benim ölmeye niyetim yok” diye bağırıyor. Ambulans geldiğinde hemşirenin asık suratını görünce de “lütfen gülümser misiniz, ben yaşayacağım” diyor. Hastaneye ulaştığında umutsuz gözlerle bakan doktorun elini tutuyor ve “bana bak doktor! Sen elinden geleni yaptığın sürece benim ölmeye niyetim yok” diyor. Doktor da ona elinden geleni yapacağına dair söz veriyor ve gerçekten ölümcül denilen yaralanmadan sağ olarak kurtuluyor. Efsane midir gerçek midir bu hikaye bilemem.
Bir doktorun anılarını kendi kaleminden aktardığı bir kitapta, Adana bölgesinde tarlada çalışan insanların sırt bölgelerindeki ağrılara ilaç yazmadığında doktor saymadıklarına dair sitemleri nedeniyle, aslında tıbben yapılacak herhangi bir şey olmasa da; su enjekte ettiğini ve ardından “pek iyi geldi” diyenlerin tavsiyesi üzerine muayenehanesinin dolduğunu okumuşluğum var. Bir belgeselde de hastaya meniscus operasyonu yapacaklarını söylüyorlar ancak sadece delikleri açıp içeride hiçbir müdahele yapmasalar da. operasyon sonrasında ameliyat olmuşlar gibi bir iyileşme sürecinin izlendiği aktarılıyordu. Benzer şekilde kahverengi bonibonları ve balık yağı ilaçlarını rahmetli babaanneme “bunlar sana iyi gelecek”, babamın bypass ameliyatı sonrasında “benim ağrım var” sızlanmalarına balgam söktürücüyü “ağrı kesici” diyerek vermişliğim var. Babaannem için işe yarasa da babam için pek etkili olduğunu söyleyemem. Hoş daha sonra izlediğim bir bypasss videosu ile oluşabilecek acıyı duyumsamaya çalışınca hak vermedim değil. Ameliyat sonrası oldukça yüksek tansiyon ve şeker değeri ile çıkmış anneme gerçek değerleri söylemeksizin, makul yüksekliklerle idare ederken çok güzel giden bir düzelme periyodu esnasında, boşboğaz bir misafirin o anki değeri söylemesi ile gidişatın tersine dönmesi de kendi şahit olduğum plasebo etkileri ve tam tersi etkiye bir örnek.
Bana kalırsa plasebo etkisi sadece tıbbi bir boyut değil. Facia olacağı belli, umutsuz gördüğüm öğrencilere “sen şu soruyu çöz bak bu iş olacak” gazlamalarının faydasını çok gördüm. Kapasitesi olmadığı için değil de, “Sizden ne köy olur, ne kasaba” denen geniş kitlelerden de, bir tane bile doğru düzgün not alamayanlar olduğunu da gerek gözlemlerim, gerek kendi öğrenciliğimdeki tecrübelerimle net olarak ifade edebilirim. Eğitim sadece okulda da değil. Ya da hep teorik eğitim de değil. Uygulamalı alanlarda da benzer durum geçerli. Kek konusunda kendimde denedim işe yaradı. Gerçekten güzel kek yapabiliyormuşum.
Plasebo etkisinin tersi de mevcut. Olmaz dersiniz olmaz. Yaşamaz dersiniz yaşamaz. Çirkin dersiniz çirkinleşir. Gidişat kötüye gidiyor derler onlar için gerçekten kötüye gider. İyileşmeye odaklanmak gerek, bir diğerini hasta etmeye değil.İlaç almaksızın kendi bünyelerinde var olan virüslerin bir diğerinde de oluşmasını umanlar çok yanılırlar. Hele bir de bazıları vardır ki kendi hastalıklarını görmezler bir soruna gereken tedavi yapılırken bunun işe yaramayacağını söylerler. Yaşam sevinci olan, geleceğe dair umudu olanlar sadece plasebo etkisinde değildirler. Onlar ve doktorları ile gereken ilacın kullanıldığını da, o ilacın gerçekten işe yaracağını da bilirler. O söylenenleri de ‘yemezler’.
Plasebo etkiniz, çeldiricilere rağmen hep sürsün. Muhabbet ile…
